اهمیت مناسبات راهبردی با ایران در روابط خارجی چین

به نقل از الوقت ، برای نخستین بار وزیر امورخارجه ایران با رئیس مجلس عازم سفر خارجی به مقصد چین شدند. این سفر در حالی صورت گرفته است که پکن چند روز دیگر میزبان محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان خواهد بود.

فاصله اندک میان حضور مقامات عربستان و ایران در چین، موضوعی بود که مورد توجه رسانه های مختلف قرار گرفت. نکته مهمتر آنکه وانگ یی، مشاور دولت چین روز گذشته در دیدار با محمد جواد ظریف بر تعمیق روابط راهبردی دو کشور تاکید کرد و اظهار داشت: «مایلم از فرصت مذکور استفاده کنم تا اطمینان بدهم پیشرفت های تازه ای در همکاری متقابل و جامع چین و ایران به دست آمده است.» موضوعی که پیشتر و در سفر شی جین پینگ در ژانویه 2016 به تهران توسط رئیس جمهور چین مطرح شد.

اشاره مشاور دولت چین بر تقویت مناسبات راهبردی در آستانه سفر بن سلمان را می توان اقدامی در جهت مطمئن کردن ایران و دیگر کشورها از نتایج دیدار با مقامات سعودی دانست. این اظهارات با توجه به سفر دوره ای ولیعهد عربستان به کشورهای جنوب شرقی آسیا و چین در بازه زمانی که مهلت معافیت های نفتی آمریکا به مشتریان ایران رو به پایان است، می تواند موید رویکرد پکن بر حفظ خریدهای نفتی از ایران باشد.

چین روزانه نزدیک به 9 میلیون و پانصد هزار بشکه نفت وارد می کند که از این مقدار یک میلیون و 300 هزار بشکه آن را توسط عربستان تامین می شود. در رده بندی کشورهای اصلی صادرکننده نفت به چین، پس از روسیه، آنگولا و عربستان و عراق قرار دارند. به دنبال اعمال مجدد تحریم های آمریکا علیه تهران، میزان صادرات نفت ایران با کاهش روبرو شد و در این راستا حجم فروش نفت به چین از 688 هزار بشکه به 240 هزار بشکه تنزل یافت. این مساله منجر به سقوط جایگاه ایران از رده پنجم کشورهای اصلی فروشنده نفت به چین به رتبه دهم شد.

بنابراین عربستان، عراق و آنگولا برندگان کاهش خرید نفت چین از ایران شدند که طبق آمار میزان صادرات عربستان به این کشور در اکتبر 2018 نسبت به سال 2017، حدود 54 درصد رشد پیدا کرد.

در این شرایط چینی ها با استقبال از علی لاریجانی و ظریف پیش از ملاقات با بن سلمان تلاش کردند به ریاض و دیگر متحدان این کشور عنوان کنند آنها برنامه ای برای جایگزین کردن نفت ایران با نفت عربستان یا دیگر صادرکننده ها در دوره پس از تعلیق معافیت ها ندارند.

چین به خوبی می‌داند خرید حداقل 240 هزار بشکه نفت از ایران به رغم عدم امکان انتقال این پول از مجاری مالی بین المللی، نقطه اتکا مهمی در مناسبات سیاسی، تجاری و اقتصادی دوجانبه خواهد بود. بخش از بدهی نفتی چین در قالب کالا به ایران تسویه می شود که در دوران جدید تحریم ها می تواند این رقم افزایش یابد. لذا پکن تمایلی به از دست دادن بازار 80 میلیونی ایران ندارد.

از سویی حفظ مناسبات با جمهوری اسلامی ایران ابزار مهمی برای چین در جنگ تجاری-سیاسی­اش با ایالات متحده به شمار می رود. رویکرد تداوم روابط با ایران ابزاری است که چین می تواند از طریق آن خود را به عنوان یک قدرت در حال ظهور و متحدی قابل اتکا که یکجانبه‌گرایی و سیاست بی‌ثبات‌ساز آمریکا را به چالش  میطلبد، در افکار عمومی جهان به نمایش بگذارد.

از نگاه چینی ها  تقویت و گسترش همکاری ها با عربستان به عنوان متحد خاورمیانه ای ایالات متحده، نباید به دورنمای روابط با ایران به عنوان یک متحد استراتژیک برای پکن خدشه وارد کند. از نگاه چین ایران کشور مهمی است. نخست اینکه ایران یک کشور با ثبات در منطقه است و این برای برنامه‌های اقتصادی بلندپروازنه چین همچون طرح یک کمربند یک جاده و سیاست خارجی ثبات-محور این کشور بسیار ارزشمند است. از بعدی دیگر ایران قدرتی صاحب نفوذ در عرصه معادلات منطقه‌ای غرب آسیا و عرصه بین‌المللی است و این بر اهمیت سیاسی-امنیتی ایران می‌افزاید. همچنین پکن به جایگاه ژئوپلیتیک ایران در اتصال غرب و شرق واقف بوده که ارزش این کشور را از لحاظ حمل و نقل کالا و تبادل اقتصادی برای چین بالا می‌برد. اهمیت ایران از لحاظ امنیت انرژی با توجه به برنامه بلندمدت چین برای رشد اقتصادی و نیاز به انرژی در شرایطی که بیشتر تولیدکنندگان نفت تحت سلطه آمریکا هستند و این یک تهدید برای چین می باشد بخش دیگری از دلایل تمایل به پکن به ارتقا مناسبات استراتژیک با تهران است.

براین اساس تاکید وانگ یی بر تعمیق روابط استراتژیک با ایران در قالب رقابت چین و آمریکا برای جهت‌بخشی به ساختار در حال تغییر نظم بین الملل ارزیابی می شود. در این میان حرکت به سوی توسعه همکاری ها با این کشور نیز یک اولویت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است.

مقام معظم رهبری پیش از این با اشاره به راهبرد نگاه به شرق، بر اهمیت تنوع بخشی در حوزه سیاست خارجی تاکید داشتند که این مهم در سخنان اخیر ایشان نیز به گونه ای دیگر مطرح شد. رهبری بیان کردند که اروپا نمی تواند متحد مطمئنی برای مقابله با تحریم ها باشد.

در این شرایط باید گفت رویکرد سیاست خارجی ایران حرکت به سمت قدرت‌های نوظهور شرقی و همسایگان است. لذا حضور همزمان رئیس مجلس و وزیر امورخارجه می تواند عملیاتی شدن این مساله را تسریع بخشد. ضمن آنکه کانال مالی اینستکس راهگشای چندانی در بحث مقابله با تحریم ها و اجرای برجام نیست و محدودیت های زیادی به همراه دارد.